Vorige maand heeft Simon (zie 7 maart 2023) gesproken Over het nu. In het gesprek dat daarna volgde, viel op een gegeven moment de naam van Eckhart Tolle. Op zich niet heel vreemd want Tolle is vooral bekend geworden door zijn boek ‘De kracht van het Nu’. Tijdens de afsluitende zit na de lichaamsoefening die middag kwam de vraag in mij op: wat is nu precies de rol of functie van een zenmeester zoals Eckhart Tolle, Maarten Houtman of bv Krishnamurti? Zij zijn natuurlijk inspirator door hun aanwezigheid en woorden, maar brengen ze je simpel gesteld ook dichter bij het Nu - of in andere woorden: gebeurt er iets door hun aanwezigheid en zo ja, wat dan?
In het eerste deel wil ik daar wat meer op ingaan, in het tweede deel ga ik in op wat onder ander Maarten daar erover gezegd heeft, de rol van de ‘meester’.
Ik heb daar wel vaker over nagedacht, de rol van een zenmeester of leraar. Ook omdat wij, de groep zoals we hier zitten, in spirituele zin geen fysiek aanwezige leider of leraar hebben. Ik heb het eerder al wel een anarchistische zengroep genoemd. Meestal staan zengroepen onder leiding van een leider leraar, of een gevorderde beoefenaar.
Zo kwam ik in de jaren negentig regelmatig op de woensdagavonden in het kanzeon aan de Krayenhofstraat. Die avonden stonden onder leiding van Henk Galenkamp en Jeanette Schut, en een aantal malen per seizoen was Maarten het eerste deel van de avond aanwezig. Hij sprak dan na het zitten tot de groep, op de voor hem zo kenmerkende, onnavolgbare wijze. Een betoog waarvan ik altijd dacht: dat moet ik onthouden, zo logisch en eenvoudig als hij ongrijpbare zaken uiteen kon zetten. Dat onthouden bleek overigens nooit mogelijk, maar gelukkig is veel van hem bewaard gebleven en kunnen we dat nu eenvoudig beluisteren.
Ik vraag me af (en ik zeg er direct bij dat ik het antwoord niet weet) wat er gebeurt bij het luisteren naar of het lezen van teksten van in dit geval Maarten Houtman, maar ook van bv Eckhart Tolle. Zijn boek 'De kracht van het Nu' heb ik meerdere keren gelezen, recentelijk ben ik er weer in begonnen en ik las in de inleiding dat volgens Tolle het boek op twee niveaus doorwerkt.
Op het ene niveau gaat het, kort samengevat, om waar wij als mensen steeds de fout ingaan: over de aard van het menselijke onbewuste, hoe dat met ons ego doorwerkt in ons gedrag, en hoe dat leidt tot conflicten in relaties tot aan oorlogvoering aan toe.
Op het andere niveau vertelt hij over een diepgaande verandering van het menselijk bewustzijn in het algemeen en over:
'hoe je je kunt bevrijden van de slavernij van het denken en hoe je deze toestand van verlichting kunt bereiken en in het dagelijkse leven kunt laten voortduren’.
Op dit niveau van het boek zijn de woorden niet altijd bedoeld om informatie over te brengen, maar ze hebben de functie je onder het lezen in deze nieuwe bewustzijnstoestand te brengen. Steeds weer probeer ik je mee te nemen naar die tijdloze toestand van intens bewuste aanwezigheid in het Nu om je een voorproefje van de verlichting te geven.'
Tolle claimt nogal wat, maar ik heb gemerkt dat het lezen wel degelijk wat met je doet. Het gevoel kan vergelijkbaar zijn met een meditatie, een gevoel van ‘gevestigd zijn’. Hetzelfde heb ik ervaren met het kijken naar dvd’s van Tolle, waarop hij voor een zaal met luisteraars praat. Het dóet wat met je - en dat gevoel is niet direct weg als je het scherm uitzet, het werkt langer door.
Misschien moet ik het niet doen, maar ik vraag me dan toch af wat er precies gebeurd en vooral hoe dat gebeurt. Simpel in woorden uitgedrukt - voor zover dat mogelijk is - denk ik dat er een energie wordt overgedragen. Bij aanwezigheid in een zaal kan ik me dat nog voorstellen, maar het bijzondere vind ik dat dat dus kennelijk ook gebeurt via een boek of digitaal beeld. Het is overigens niet zo dat een gevoel of een resultaat van luisteren of lezen op bestelling opkomt; ik heb gemerkt dat ook hierbij verwachtingen funest zijn. Onbevangenheid blijft kennelijk een voorwaarde.
Het hebben van een leider is overigens niet iets wat me direct aanspreekt. Vorige keer heb ik al verteld dat ik ooit, in de jaren 70, begonnen ben met Transcendente Meditatie, maar op de bijeenkomsten waar video opnames van Maharishi Mahesh Yogi werden afgespeeld ben ik nooit geweest. Het voelde voor mij toen te veel als een sekte en dat stond me tegen. Bij Maarten en taozen heb ik dat gevoel nooit gehad.
Over de verhouding zenmeester en leerling ben ik met name bij Krishnamurti duidelijke teksten tegengekomen. In 1929 heeft hij in een korte, maar krachtige verklaring (minder dan een A4-tje) zijn inzichten uiteengezet. Hij begint als volgt:
‘De waarheid is een land zonder wegen erheen’. Ze is niet te bereiken via een organisatie, een geloof, een dogma, een priester of een ritueel, door filosofische kennis of psychologische methoden. We moeten haar vinden in de spiegel van onze betrekkingen tot alles om ons heen, door de inhoud van ons bewustzijn te begrijpen, door waar te nemen, en niet door verstandelijke analyse of diepgaand zelfonderzoek.’
Het vervolg van deze tekst is zeker ook de moeite waard, maar voor nu minder relevant. In zijn talloze toespraken keert Krishnamurti telkens naar dit thema terug. Bijvoorbeeld:
'I refuse to be your guru. Followers destroy the guru, and the guru destroys the followers (public discussion 3 in Madras (Chennai), 3 January 1978).
Van Maarten vond ik volgende tekst over de leraar of zenmeester. Deze komt uit zijn boek Zennotities onderweg, hoofdstuk 10. Het heet: Het struikelblok van de autoriteit. Halverwege, komt hij tot zijn volgende aanbeveling:
'Geloof niet, maar kijk voor jezelf. Probeer het, ga je eigen weg.’
En dat is wat we hier gezamenlijk doen, 1 x in de maand zonder leraar, maar wel met een leidraad, als bron van inspiratie. Maarten Houtman vormt zo’n bron omdat we hem in meer of mindere mate van nabij hebben meegemaakt, maar hij vertelt dezelfde universele waarheid als Krishnamurti, Tolle en ook anderen, maar zelf beperk ik me als het gaat om het lezen of bestuderen van die anderen.
Soms denk ik dat het wel prettig zou zijn om er ook op de zaterdag af en toe een leraar bij te hebben, juist omdat zo iemand meer kan overbrengen dan woorden alleen. Maar zo is de opzet eenmaal niet en zo is het ook goed.
Ik kom hier graag, het houdt mij betrokken bij de zoektocht, de praktijk van het mediteren. Ik doe inspiratie op door wat andere vertellen en blijf me zo bezighouden met het onderwerp. Niet dat ik er anders mee zou stoppen, maar het is een vorm van lichte dwang die voor mij goed is.
Dit was de inleiding van Lucas Boswijk
die leidde tot het gesprek tijdens
de tao-zenbijeenkomst
van 1 april 2023 in het Zencentrum van Amsterdam
